Ο οικισμός του Πύργου ιδρύεται την ίδια περίοδο με τον γειτονικό στη Φούρνου Κορυφή (2600-2300 π.Χ.), η κατοίκηση όμως εδώ είναι μακρύτερης διάρκειας, καθώς τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα χρονολογούνται μέχρι και την Υστερομινωική I περίοδο (1600-1450 π.Χ.). Η θέση επιλέγεται καθώς είναι οχυρή και προφυλαγμένη, ενώ διαθέτει κοντά εύφορες καλλιεργήσιμες εκτάσεις.

Η μινωική έπαυλη στο Μακρύ Γιαλό ιδρύεται στην εύφορη πεδιάδα ανατολικά της Ιεράπετρας και κοντά στη θάλασσα ελέγχοντας την αγροτική παραγωγή άλλα και την ναυσιπλοΐα. Ο πλούτος της αποτυπώνεται στην κατασκευή της, η οποία αποτελεί επιτομή της ανακτορικής αρχιτεκτονικής κατά την Υστερομινωική Ιβ περίοδο (1500-1450 π.Χ.).