Ιστορικό κεφαλοχώρι του Λασιθίου, ξακουστό για τις 24 εκκλησίες του και τα πανυγήρια στη μνήμη των Αγίων που γίνονται όλο το χρόνο. Χτισμένο σε υψόμετρο 313 μέτρων σε κομβική θέση ανάμεσα στα υπόλοιπα χωριά της περιοχής γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία του. Ο πληθυσμός του οικισμού είναι 147 κάτοικοι (Απογραφή 2011), 227 κάτοικοι (Απογραφή 1583)
Το όνομα του προέρχεται από παραλλαγή του παλαιότερου το οποίο ήταν Στραβοδοξάρι, ονομασία που ίσως προέρχεται απ’ το στραβό δοξάρι της λύρας ενός θρυλικού οργανοπαίχτη του χωριού, όπως πιστεύουν μερικοί, όμως για το όνομα υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Κάποιοι αναφέρουν πως το αρχικό όνομα οφείλεται στο ότι η εικόνα του χωριό από μακριά μοιάζει σαν ένα στραβό δοξάρι, ενώ έχει καταγραφεί πως Στραβοδοξάρης, λεγόταν ο πρώτος οικιστής του χωριού μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφώρο Φωκά το 961 μ.Χ.
Τα γραφικά στενοσόκακα του Σταυροχωρίου διασταυρώνονται στη μικρή και γραφική πλατεία που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Εκεί που βρίσκονται πλέον τα περισσότερα καφενεία υπήρχε κάποτε το παρατηρητήριο του χωριού μέρος μιας σειράς άλλων, που ανά 300 μέτρα απλώνονταν ως τη θάλασσα, για να προειδοποιούν τους κατοίκους για τις επιδρομές των κατακτητών -σημάδια της πολυτάραχης ιστορίας του.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυάριθμες εκκλησίες και ξωκλήσσια που βρίσκονται στην περιοχή, 24 τον αριθμό. Τα πολλά πανυγήρια που γίνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στη μνήμη των αγίων μαζεύουν τους Σταυροχωριανούς πίσω στα μέρη τους, με το πιο ξακουστό απ’ αυτά να γίνεται το Δεκαπεντάυγουστο στο μοναστήρι της Παναγίας της Λυγιάς. Η γραφική εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου νότια του χωριού ξεχωρίζει χτισμένη πλάι σε καταρράκτη που τρέχει σχεδόν όλο το χρόνο δημιουργώντας εικόνες σπάνιας ομορφιάς.
Στο Σταυροχώρι γεννήθηκε και ο βιολάρης Στραβογιαννιός απ’ τους σημαντικότερους οργανοπαίκτες της Κρήτης, με σπουδαία προσφορά στην ξεχωριστή λασιθιώτικη μουσική παράδοση.
Στην τοπική κοινότητα Σταυροχωρίου, ανήκουν επίσης τα Τσικκαλαριά, μετόχι της περιοχής, που πήρε το όνομά του από την κατασκευή σταμνών, όμως πλέον έχει εγκαταλειφθεί και πλέον στην ευρύτερη περιοχή έχουν κατασκευαστεί πολυτελή κτίσματα για τουριστική εκμετάλλευση.
Ένα χιλιόμετρο ανατολικά του Σταυροχωρίου βρίσκεται η Λάπιθος, χωριό στο οποίο μένουν μόλις 25 κάτοικοι (απογραφή 2011), επίσης παλιό και ιστορικό χωριό κάτι που μαρτυρά και μια πηγή με ημερομηνία 1779. Πιστέυεται πως το όνομά του πήρε από τους αρχαίους Λάπιθες, θεσσαλική φυλή της ελληνικής μυθολογίας συγγενική με τους Κένταυρους.
