Το πεύκο και η πέτρα συνθέτουν το μοναδικό σκηνικό που συναντάμε στο ιστορικό Ορεινό, χωρίο που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων. Όπως και πολλά άλλα χωριά των βουνών της Κρήτης, έτσι και το Ορεινό διαδέχτηκε τη φάση της εγκατάλειψης με αυτή της ανοικοδόμησης, κάτι που γίνεται φανερό κάνοντας μια βόλτα στο εσωτερικό του.
Ο σημερινός πληθυσμός είναι 101 κάτοικοι (Απογραφή 2011), 217 κάτοικοι (Απογραφή 1583). Οι σύγχρονες αναπλάσεις κατοικιών και οι πεζοδρομήσεις συνύπάρχουν πλάι στα χωμάτινα σοκάκια και εγκαταλελειμένα χαμόσπιτα, ενθύμια πια μιας άλλης εποχής. Όπως γίνεται φανερό και από το όνομά του, το Ορεινό, είναι χτισμένο σε ψηλό υψόμετρο των πλαγιές του βουνού της Θρυπτής. Πρόκειται μάλιστα για τον πιο... ορεινό, κατοικημένο οικισμό της Δημοτικής Ενότητας Ιεράπετρας, ατενίζοντας το Λιβυκό Πέλαγος απ’ τα 620 μέτρα υψόμετρο.
Η γεωγραφική του θέση και το εντυπωσιακό φυσικό τοπίο του Ορεινού το έχουν μετατρέψει σε πόλο έλξης για κάθε λογής φυσιολάτρες. Η κορυφή της βουνού της Θριπτής (η οποία αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ορειβατικής διαδρομής Ε4, προσβάσιμη και οδικά από το Ορεινό) αποτελεί πρόκληση και τόπο θρησκευτικής κατάνυξης (με την εκκλησία του Αφέντη Χριστού στο πιο ψηλό σημείο της), ενώ κατηφορίζοντας απ’ το χωριό προς τις παραλίες του Κουτσουρά διασχίζουμε το φαράγγι των Κόκκινων Πεταλούδων. Δυστυχώς ο πληθυσμός των ενδημικών αυτών εντόμων μειώθηκε δραστικά μετά από μεγάλη πυρκαγιά, ωστόσο δεν εξαφανίστηκαν, και έτσι κυρίως την άνοιξη οι επισκέπτες μπορεί να τις δουν να ξεπροβάλλουν μέσα απ’ τη πυκνή βλάστηση και τα τρεχούμενα νερά του φαραγγιού.
Μέσα στο φαράγγι βρίσκεται ο φημισμένος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, χτισμένος τη νεοβυζαντινή περίοδο (961-1204 μ.Χ), με εντυπωσιακές τοιχογραφίες που σώζονται σε καλή κατάσταση. Στο Ορεινό συναντάμε και άλλους αξιόλογους ναούς όπως αυτόν του Αφέντη Χριστού μέσα στο χωριό αλλά και του Άγιου Δημήτριου στα νότια, επίσης πολύ παλιού ναού ο οποίος είναι και αυτός τοιχογραφημένος.
Απ’ το Ορεινό λέγεται πως κρατούν οι ρίζες και του εθνικού μας μας ποιητή, Διονύσιου Σολωμού. Αυτό έιναι το συμπέρασμα στο οποίο έχουν καταλήξει αρκετοί μελετητές με κύριο αποδεικτικό στοιχείο ένα τοπονύμιο της περιοχής «σολωμικά» και τ’ απομεινάρια ενός πύργου που βρίσκεται εκεί στο οποίο θεωρείται πως έμενε η ξακουστή οικογένεια των Σολωμών πριν η κατάληψη της Κρήτης απ’ τους Τούρκους τους αναγκάσουν να την εγκαταλείψουν για τη Ζάκυνθο.
Ο Ανδριανός και ο Καλυβίτης είναι οι δύο εγκαταλελειμμένες κοινότητες που βρίσκονται κατεβαίνοντας τις πλαγίες από το Ορεινό, ενώ στο παραλιακό μέτωπο, πλάι στον Μάυρο Κόλυμπο, βρίσκεται και αραιοκατοικημένη κοινότητα του Αγίου Παντελεήμονα (118 κάτοικοι, 2011) στην οποία υπάρχουν αρκετές τουριστικές εγκαταστάσεις και όμορφη παραλία.
